Ożga Piotr z Ossy h. Rawicz (zm. 1623), poseł na sejmy, poseł wielki do Turcji, referendarz koronny. Pochodził z rodziny wiodącej się z Ossy w ziemi rawskiej, od w. XV osiadłej na Rusi Czerwonej. Był synem Baltazara, sędziego ziemskiego lwowskiego, i Elżbiety z Siemuszowskich. W r. 1585 zapisał się na Uniw. Krak. Mianowany podsędkiem ziemskim 11 IV 1595, włączył się O. do życia politycznego ziemi lwowskiej. W r. 1597 posłował z tej ziemi po raz pierwszy na sejm w komplecie posłów ruskich, wybranych przez partię dworską i kanclerską zarazem (wg diariusza: «od senatorów i od zbrojnego żołnierza»), podczas gdy inspirowana przez Stanisława «Diabła» Stadnickiego opozycja wybrała własny komplet. Przyszło mu z tego powodu staczać na sejmie ostre spory ze Stadnickim o legalność wyboru. Dn. 6 VII 1599 awansował O. na sędziego ziemskiego lwowskiego. W r. 1605 posłował na sejm z ziemi lwowskiej, wybrany przez opozycyjnie do dworu nastawioną część szlachty. Był na zjeździe w Lublinie w czerwcu 1606, ale na tym zakończył się jego udział w rokoszu. W lipcu t. r., podobnie jak większość szlachty ruskiej, uczestniczył w zwołanym przez senatorów regalistów zjeździe pod Wisznią, a w marcu 1607 na zjeździe we Lwowie podpisał uchwałę potępiającą wznowienie rokoszu. T. r. reprezentował ziemię lwowską na sejmie; został na nim wybrany na jednego z komisarzy do rewidowania skarbu i klejnotów koronnych, a nadto wszedł do grona, które miało wraz z królem zająć się «uspokojeniem rokoszu». Dn. 25 VI podpisał orędzie królewskie zapowiadające zbrojne wystąpienie przeciw rokoszanom. Pod Guzowem znajdował się w otoczeniu króla; dn. 7 VII w obozie pod Orańskiem przyznał mu król pensję roczną – 2 000 złp. płatne z ceł ruskich. Wiązało się to być może z przyjęciem O-i do grona dworzan królewskich, aczkolwiek oficjalnie nie był tytułowany dworzaninem (z wyjątkiem konstytucji drugiego sejmu z r. 1613). Był też O. odtąd stałym rzecznikiem polityki dworu i jej propagatorem wśród szlachty.
W styczniu 1608 marszałkował odbytemu podczas roków ziemskich we Lwowie zjazdowi szlachty ruskiej, który uchwalił zgodę na opłacenie żołnierzy kwarcianych z poboru. W maju t. r. z ramienia odbytej w Krakowie rady senatu jeździł do przebywającego w Zamościu Mikołaja Zebrzydowskiego, aby mu przedłożyć warunki, na jakich miał być dopuszczony do przeproszenia króla. Dn. 19 X t. r. w Krakowie nadał mu król wieś Zadworze w pow. lwowskim. Jako poseł ziemi lwowskiej na sejmie 1611 r. rozwinął O. dużą aktywność. Był deputatem izby do omawiania kwestii oddania lenna pruskiego elektorowi brandenburskiemu Janowi Zygmuntowi, a potem starał się wpłynąć na posłów, którzy przeciwstawili się uchwale o nadaniu lenna, by wycofali swój protest. Brał nadto udział w rozmowach z posłami różnowierczymi domagającymi się obwarowania konfederacji «de religione» i ukarania sprawców napaści na zbór protestancki w Wilnie. Aczkolwiek opowiadał się za ukaraniem winnych zajść w Wilnie, swoją ultrakatolicką postawą nie ułatwił O. porozumienia z różnowiercami w innych sprawach, a nawet doprowadzał do spięć. Do końca był przeciwny uchwaleniu konstytucji «o tumultach», uważając, iż protestanci winni się zadowolić łaską królewską. Sporo też wywołał zamieszania, gdy pod koniec sejmu zaczął nalegać na posłów, aby uchwalili zwiększone podatki na wojnę moskiewską. W październiku 1612 był w otoczeniu hetmana Stanisława Żółkiewskiego i jako jeden z jego komisarzy zawarł 8 X pod Brahą układ z hospodarem mołdawskim Stefanem Tomszą.
Na zimowym sejmie 1613 r. zaznaczył się O. jako jeden z najgorętszych obrońców moskiewskiej polityki króla. Z sejmu tego wyznaczono go do komisji lwowskiej dla zapłaty wojska. Wkrótce po 15 III złożył O. urząd sędziego ziemskiego lwowskiego w związku z nadaniem mu starostwa trembowelskiego. T. r. na sejmie jesiennym został ponownie delegowany do zapłaty wojsku, ale tym razem «z dworu królewskiego». Jako rzecznik królewskiej polityki występował O. także na sejmie w r. 1615, na który posłował zapewne z ziemi halickiej. Na następnym jednakże sejmie, w r. 1616 (również jako poseł halicki), wystąpił przeciw uchwaleniu konstytucji o odzyskaniu królestwa szwedzkiego: uważał, iż wysuwanie tej sprawy będzie możliwe dopiero po zlikwidowaniu zagrażającego Polsce niebezpieczeństwa ze strony Tatarów i Turcji. Jako jeden z komisarzy królewskich zawarł O. 12 IX t. r. pod Brahą układ z nowym hospodarem mołdawskim Radu Mihneą. T. r. doszło do poważnych wystąpień przeciw O-dze ze strony mieszczan trembowelskich, którzy odmówili płacenia nakładanych podatków i wykonywania świadczeń na rzecz zamku. Podjęte przez O-ę próby stłumienia opozycji przy okazji mianowania nowej rady, osadzenie w więzieniu przywódców zaostrzyły sytuację. Niewiele pomógł surowy wyrok sądu komisarskiego, wydany w Trembowli w grudniu t. r. Sprawa oparła się o sąd asesorski w Warszawie na początku 1617 r. Wyrok królewski, aczkolwiek łagodniejszy od komisarskiego, zaakceptował racje O-i. Był O. u boku Żółkiewskiego ruszającego przeciw Iskenderowi paszy. W imieniu hetmana prowadził z Iskenderem pertraktacje pod Buszą w dn. 15–23 IX 1617, zakończone zawarciem traktatu. Z ich przebiegu spisał dokładną relację, która zachowała się w kilku odpisach (drukiem wydana w „Zbiorze pamiętników” przez J. U. Niemcewicza, t. VI). Rokowania prowadził O. przy pomocy tłumacza Samuela Otwinowskiego, bądź też – w momentach bardziej ostrych – porozumiewając się z Iskenderem paszą bezpośrednio – po węgiersku. Zapewne w czasie pobytu pod Buszą doszedł O-ę uniwersał królewski zlecający mu uczestnictwo we wznowionej komisji kozackiej. Brak jednak jego podpisu wśród komisarzy, którzy zawierali układ z Kozakami pod Starą Olszanką (28 X t. r.). Na sejmie 1618 r. O. – jako poseł ziemi lwowskiej – wspierał Żółkiewskiego, broniącego się przed atakami za traktat pod Buszą. Wśród przeciwników Żółkiewskiego uchodził O. za współodpowiedzialnego za jego działania, toteż nie szczędzono go w skierowanych przeciw Żółkiewskiemu paszkwilach w l. 1618–19.
W jesieni 1618 O. został wyznaczony na posła wielkiego do nowego sułtana tureckiego Osmana II w celu zawarcia traktatu pokojowego. Na szybki wyjazd O-i nalegał Żółkiewski i podkreślał (6 X), iż aczkolwiek O. «nie bardzo jest sposobnego zdrowia, ale gotów jest by też miał i zdrowiem zapieczętować». Wystawiona 19 X instrukcja poselska dla O-i wskazuje, że dwór miał dobre mniemanie o jego zdolnościach dyplomatycznych. Głównym jego zadaniem miało być zawarcie pokoju i uzyskanie gwarancji tureckiej odnośnie do powstrzymywania najazdów tatarskich w zamian za zahamowanie przez Rzpltą napadów kozackich na ziemie tureckie. Miał O. nadto zapewnić Rzpltej wpływ na obsadzanie hospodarów mołdawskich i wołoskich, «którzy zalecenie i podanie od królów polskich miewali». Wkrótce jednakże, już po odprawie i pobraniu pieniędzy na drogę, zwrócił się O. do podkanclerzego kor. Andrzeja Lipskiego z prośbą o zwolnienie go od poselstwa z powodu złego stanu zdrowia. Zirytowany król zareagował ostro i w rezultacie O. – aczkolwiek z dużym opóźnieniem – ruszył w drogę z początkiem 1619 r. Pierwszy raz został O. dopuszczony przed sułtana 19 III, właściwa audiencja odbyła się 6 IV, do uzgodnienia punktów układu doszło 22 V, po czym przez kilka tygodni oczekiwał O., dobrze w Konstantynopolu przyjmowany, na dokumenty i odprawę, która nastąpiła w sierpniu. Udało mu się załatwić prawie wszystkie zlecone sobie sprawy, a warunki pokoju określił Żółkiewski jako «dosyć grzecznie i uczciwie… concipovane». Od 25 VIII oczekiwano niecierpliwie powrotu posła, który przybył do Warszawy z początkiem września. Wkrótce został O. wyniesiony na referendarię koronną. O wtajemniczeniu O-i w polityczne plany króla i hetmana w tym okresie świadczy fakt, że właśnie O. przywiózł królowi z Baru list Żółkiewskiego z 25 VIII 1620, pisany tuż przed ruszeniem hetmana do Mołdawii. Dn. 2 IX t.r. w nagrodę za odprawienie poselstwa do Turcji otrzymał O. od króla dożywocie dla żony na wsi Daszowa z przysiółkami.
Na sejmie 1620 r., odbywanym pod wrażeniem klęski cecorskiej, wystąpił O. ostro wobec opozycji domagającej się rewizji planów politycznych króla. Skrytykował wówczas posłów za niewolnicze trzymanie się instrukcji i nawet ściągnął na siebie naganę ze strony marszałka izby, ponieważ zarzucił opozycji dążenie do rokoszu. W swoich przemówieniach, będących popisem oratorskiego kunsztu, nalegał na uchwalenie przynajmniej ośmiu poborów na wojnę z Turcją, której «nie jedno Kraków się nie oprze, ale Gdańsk i Ryga i Malbork». Straszył zarazem szczególnie dla szlachty groźnymi skutkami przegranej: «Nie masz tam pana, każdemu szyję utną a chłopy poczynią, lepiej tam chłopem być niż szlachtą, bo chłop każdy ma pokój w Turczech, a szlachtę gubią…». Z sejmu tego został powołany przez króla do rady wojennej «do dworu». Dn. 19 IV 1621 stawił się na okazowaniu ziemian lwowskich i żydaczowskich pod Lwowem. W maju 1622 był wyznaczony na jednego z komisarzy mających wypłacić żołd wojsku po ekspedycji tureckiej.
Na królewskiej służbie doszedł O. do dużego majątku. Wg Walerego Łozińskiego, który w „Prawem i lewem” skreślił barwnie sylwetkę O-i, kochał się on w złocie i wschodnich kobiercach, których posiadał (wg testamentu) 288. Z posiadanych dóbr, własnych i nadanych przez króla, spławiał zboże do Gdańska własnymi szkutami, miał nadto dwie stadniny koni. Na co dzień jeżdżący na starym koniu «dożywotniku», potrafił wystąpić z należytą pompą, jak np. pod Buszą czy podczas poselstwa do Konstantynopola, skąd przywiózł sobie wspaniały namiot. Wymowny, towarzyski, budził wśród sąsiadów respekt uczonością (miał w domu 200 ksiąg dużych i 100 mniejszych) oraz umiejętnością przeprowadzania egzekucji starościńskich. Zadziwiał też ekstrawagancją, np. trzymanymi w Trembowli papugami. W Trembowli ufundował O. klasztor (drewniany) i kościół dla zakonu karmelitów (zbudowany w r. 1627), oddawszy im na ten cel grunt w pobliżu cerkwi ruskiej. O. zmarł w r. 1623.
Z małżeństwa z Ewą z Narajowskich zostawił O. synów: Jana, pisarza grodzkiego lwowskiego, i Piotra (zob.), oraz córkę Katarzynę, zamężną za Mikołajem Kopycińskim, podsędkiem ziemskim halickim.
Słown. Geogr., XII 463; Boniecki, XI 124; Niesiecki; Uruski; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy, Lw. 1938 (mylna data śmierci); – Byliński J., Sejm z roku 1611, Wr. 1970; Horn M., Walka klasowa i konflikty społeczne w miastach Rusi Czerwonej w l. 1600–1647, Wr. 1972; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 I; Maciszewski J., Polska a Moskwa, Wr. 1968; tenże, Wojna domowa w Polsce, Wr. 1960; Majewski R., Cecora rok 1620, W. 1970 s. 27–8, 31–3, 72; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, Kr. 1860 II; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, W. 1971; Ochmann S., Sejmy z lat 1615–1616, Wr. 1970; Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII wieku, W. 1966; Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927; Schmitt H., Rokosz Zebrzydowskiego, Lw. 1858 s. 573–6; Strzelecki A., Sejm z r. 1605, Kr. 1921; Suwara F., Przyczyny i skutki klęski cecorskiej 1620 r., Kr. 1930 s. 36, 38, 40, 125; – Album stud. Univ. Crac., III 144; Akta grodz. i ziem., X, XX, XXIV; Archiwum domu Radziwiłłów, Kr. 1885, Script. Rer. Pol. VIII; Diariusze sejmowe r. 1597, Kr. 1907, Script. Rer. Pol. XX; Elementa ad Fontium Editiones, VI, XXVIII; Pamiętniki historyczne, Wyd. L. Hubert, W. 1861 II; Pisma Stanisława Żółkiewskiego, Lw. 1861; Vol. leg., II 1610, 1638, III 168, 241–2. 363; Zbiór pamiętników o dawnej Polszcze, Wyd. J. U. Niemcewicz, Lw. 1833 VI 5–33, 76–84, 290–5; – B. Czart.: rkp. nr 109 s. 809, nr 110 s. 1067, nr 390 s. 40, 51–53, 63, 82–83, 89, 91, 107, 145, 147–148, nr 1610 s. 153, 156, 159; B. Kórn.: rkp. 326 s. 163–168 rkp. 330 s. 18–21; B. PAN w Kr.: rkp. nr 1047 s. 226–235, nr 1051 k. 82, 95– 98, 288v., 300v., 304.
Halina Kowalska